Mai BUIXUAN – SASAM Vietnam Uzmanı

Kasım 2019’da Çin’de görülmeye başlayan Koronavirüs vakaları, Vuhan kentinde ortaya çıkmıştır. Ocak-Şubat arasında Koronavirüs (Kovid-19) hızla Asya ülkelerine bulaşmış Güney Kore, Japonya, Vietnam, Singapur gibi Çin’e yakın ülkeler, ilk Kovid-19 dalgasını karşılamıştı. MERS ve SARS hastalıklarına kıyasla Kovid-19 hastalığı daha ölümcül ve tehlikeli, çünkü Kovid-19 hastalığında virüs hastanın içinde daha uzun zaman saklanmaktadır. Kovid-19 virüsü insanlar arasında daha kolay bulaşabilir. Bugüne kadar, Korona hastalığı dünya çapında milyonlarca insana bulaştı, 200.000’den fazla insan öldü ve Dünya Sağlık Örgütü bir pandemi ilan etti.

Vietnam’ın Çin komşu ülke. 1435km uzunluğunda kara sınırı bulmakta ve toplam 14 sınır kapısı açık durumda. İki ülke arasında insanlar vize ile giriş çıkış yapıyor. Vietnam ile Çin arasında kültür, ekonomi ve birçok başlıkta benzerlikler görülebilir. Aynı zamanda Vietnam’da yüz binlerce Çinli farklı şehirlerde çeşitli sektörlerde çalışıyor. Kısacası Çin’deki her hangi bir ölümcül virüs salgını Vietnam’a karşı ciddi bir tehlike ve tehdit oluşturabilir.

Vietnam hükümeti Kovid-19 hastalığının nasıl tehlikeli olduğunu ve Vietnam halkının kültürel alışkanlıklarının virüsün yayılmasının kontrolünü zorlaştıracağını iyi biliyorlar. Vietnam Hükümeti Başbakanı 30 Ocak 2020 tarihli ve 170 / QD-TTg sayılı Karar ile Yeni Corona Virüs Vakalarının Neden Olduğu Akut Solunum Yolu Enfeksiyonlarının Önlenmesi ve Kontrolü İçin Ulusal Yönlendirme Komitesinin kurulması kararı aldı(UYK). Bu karar ile Başbakan yardımcısı Dam Vu Duc Ulusal Yönlendirme Komitesinin Başkan olarak Sağlık bakanı yardımcısı; Do Xuan Tuyen, Nguyen Truong Son UYK’nin yardımcısı ile 12 üyesi görevlendirdi. UYK görev ilgilisi yönünden Başbakan’a karşı sorumlu tutularak Başbakanlık yetkili mühür kullanmaktadır. [1]

UYK’nin hazırladığı kovid-19 enfeksiyon yayılma planlarına göre, farklı derecelerde mücadele edilmektedir. Salgının beş bin kişiden daha fazla yayılması ve Hanoi, Ho Şi Minh city gibi büyük şehirlerde toplum içinde salgın yayılması gibi durumlar formüle edilmektedir. Burada topluluk izolasyonu ve bireysel izolasyon uygulanır. Bölgede virüsü taşıyan insanlar olduğu zaman topluluk izole edilir, enfekte insanlara maruz kalanlar için bireysel izolasyon yapılır, hastalığa yakalanma olasılığı azalır.

Vietnam Hükümeti Başbakanlığı 24/02/2020 tarihli ve 287 / TTr-BYT Bildirimi, COVID-19 salgınını önlemek için Vietnam’a giren insanlar hakkında uygulanıyor.[2]  TTr-BYT Bildirimi detaylı olarak Vietnam’a giriş yapan kişilere göre farklı önlemlere ayrılıyor. Vietnam’a giren insanlar 14 gün izole tutulmaktadır. Çin’den gelen şüpheli enfeksiyon vakaları kesinlikle bir tıp merkezinde izole altına alınmaktadır. Çin’in Hubei kentinden gelen kişilere enfekte olduğu varsayılarak izole merkezinde gerekli izleme formatı uygulanıyor.

Vietnam 96 milyon nüfuslu bir ülke ve 23,5 milyon öğrenci okula gidiyor. Bu oldukça bulaşıcı bir gruptur, çünkü sadece bir hasta öğrenci tüm sınıfa ve ailelere yayılacaktır. 23-28 Ocak Vietnam’da Lunar Yeni Yıl tatili sürüyordu. Ancak Covid-19 hastalığı tehlikeli görülerek ve önlemek için Başbakan ve UYK kararıyla tüm okulların tatili öncelikle Mart’a kadar uzatıldı. Hükümet insanlara dışarı çıkarken maske takmalarını tavsiye ediyor.

Ben Şubat ayında Vietnam’da tatil yaptım, Şubat ayının ortasında Hanoi’den Ho Şi Minh city’e uçakla seyahat yaptım, yani Kuzeyden Güney Vietnam’a uçtum. Vietnam Airlines Uçakta hostesler yüzde yüz maske takıyor ve yolcular da aynı durumdaydı. Demek ki Vietnam’da kalabalık ortamda insanlar salgının yayılmasını önlemek için çok erken tedbirleri uygulamaktadır. Nisan ayında birçok ilde enfekte insan sayısı arttı, hükümet 61 ilde büyük bir sosyal izolasyon önlemi uygulandı. Özellikle halkın ve hükümetin yararı dikkate alınarak, çok geniş sosyal izolasyon önlemleri insanların bireysel çıkarlarına rağmen çok uyumlu bir şekilde uygulandı.

Vietnam’da ilk kovid-19 vakası olan kişi Li Ding 66 yaşında ve oğlu 24 yaşında Çin pasaportuna sahip 21 Ocak 2020 tarihinde Koronavirüs enfekte teşhis edildi. Li Ding daha önce Çin’den Vietnam’a giriş yaptı.[3] 28 Nisan’da Vietnam’da 270 kovid-19 vakası tespit edilmiş durumda. Bugüne kadar 222 vaka iyileşti. Halen, sağlık kuruluşlarında izlenen diğer 48 hasta arasında, 15 olgunun SARS-CoV-2 testi 1-2 kez negatif sonuç vermiştir. Vietnam’da hiçbir Kovid-19 hastası ölümü görmedi. Testlerle ilgili olarak, şu anda ülke çapında SARS-CoV-2’yi (günde maksimum 27.000 numune kapasitesi) test edebilen ve tespit edebilen 112 Realtime-PCR laboratuvarı bulunmaktadır ve bunların 48 odası dikkate alınmaktadır. Covid-19 testi (maksimum kapasite yaklaşık 14.300 numune / gün).[4]

Yukarıda belirtilen eylemler çoğunlukla önleyici ve önceden hazırlanmıştır. Vietnam özellikle 14 günlük giriş ve karantina düzenlemelerini yakından takip etmektedir. Buna ek olarak, hasta bir kişiyi tespit ederken hastaneler her bölgeye açıkça atanır. Kuzeyinde İkinci Merkez tropik hastanesi, Orta bölgesinde Nha Trang Paster hastanesinde, ve Ho Şi Minh city (güney) Merkezi tropik hastanesi tedavi merkezi oluşturuyor. Yerel hastaneler, vaka sayısı aniden arttığında hastaları tedavi etme işlevini de kullanabilir.

Vietnam’da üç karmaşık enfeksiyon vakası tespit edildi. Birincisi, bara gidip birçok insana bulaşan hasta olan bir İngiliz pilot. İkincisi, bir şirketin 20’den fazla çalışanının enfekte, bu şirketi Bach Mai Hastanesinde hastaneye hizmetler veriyor[5]. Üçüncü durum, açık hava pazarında çalışan hasta bir kişidir. Bu enfeksiyonlar birçok insanla tanışır ve yaygın bir salgın ortam oluşturur. Özellikle, bu durumda hastanede hastalık tespit edildi.

Vietnam’da, enfekte olmuş bir kişiyi tespit ederken imar yöntemi kullanılır. Hastalığı taşıyan kişiye F0 denir, Uzman bir doktor tarafından takip edilen bir prosedüre göre bu kişiyi tedavi için hastaneye transfer edeceklerdir. F0 ile tanışanlara F1 denir, tüm F1’leri bulurlar ve onlara bir test yapıp ve daha sonra 14 gün boyunca özel bir izolasyon sağlarlar. F2 kişiler F1 ile tanışanları ve F1 de benzer, ama evde izole edilebilir. Vietnam’da covid-19 enfekte olan insanlar ücretsiz hastanede tedavi görürler.

Bu nedenle, Vietnam’da, hem hastalar hem de doktorlar olmak üzere iki binden fazla insan için 14 günlük hastane izolasyonu vardı. On bir bin nüfusa sahip bir ilçe de izole edilmiştir. Karantina altında tutan mahalle, sokak ve köylerde hükümet tüm insanlara ve ailelere gıda ve yiyecekleri ücretsiz sağladı. Yabancı ülkelerden dönen Vietnamlılar ve yabancılar, öngörülen şekilde 14 gün boyunca yurtlarda ve askeri okullarda tecrit edilmektedir. Bu tecrit yerlerinde diyet ve yaşam faaliyetleri Sağlık Bakanlığı düzenlemelerine göre yapılacaktır. Hükümet 14 gün boyunca tamamen ücretsiz sağlıyor ve askeri standarta benziyor.

Vietnam Güney Kore’den test kitleri satın aldı, ancak Vietnam ayrıca kendi test kitini araştırıyor ve üretiyor. Dünya Sağlık Örgütü (WHO), DSÖ kalite standartlarını karşılamak için Askeri Tıp Akademisi Viet A Company tarafından geliştirilen COVID-19 test kitini kabul etmek için resmi bir kabul aldı, (5 tur test ve sıkı kalite değerlendirme). Daha önce kit, İngiltere’deki İlaç İdaresi ve Sağlık Ürünleri ve CE işareti (Avrupa standardı) tarafından AB ve İngiltere’de serbest satış sertifikası vermişti. (AB ürünü). Kitin Bilim ve Teknoloji Bakanlığı tarafından COVID-19 salgınının başlangıcından itibaren araştırmaya ve üretmeye sipariş edildiği ve 5 Mart 2020’de resmen başlatıldığı bilinmektedir. Kit, Ulusal Hijyen ve Epidemiyoloji Enstitüsü’ndeki testlerle, 2.5 SARS-CoV-2 virüsü içeren numunelerde % 100 hassasiyet elde etti.[6]

Vietnam’da covid-19 salgınının önlenmesi başarısı DSÖ tarafından kabul edilmektedir. Vietnam, Covid-19 salgını kontrolüne yönelik iyi politikalar ve tedbirlerin uygulanmasında Hükümetin güçlü liderliğini gösteriyor. Vietnam’ın 80.000’den fazla insanı tecrit etmek zorunda kaldığı bir dönem yaşandı. Covid-19 salgınına gerçekten güçlü tepki verildi. Bu yüzden Vietnam çok düşük sayıda vaka sürdürüyor olabilir. Ancak şunu da eklemek istiyorum: Hükümetin çabalarının arkasında Vietnam halkının katkısı var. Seyahat ve sosyal mesafe kısıtlamalarının uygulanması sırasındaki yaşamları basit değildi, ancak Vietnam halkı sorumluluklarını bilinçli bir şekilde yerine getirdi. 21 Nisan’da Dünya Sağlık Örgütü Batı Pasifik Bölge Direktörü Takeshi Kasai, basın toplantısında bunu ifade etti.[7]

Vietnam’ın salgın önleyici çalışmaları çevre ülkelerle karşılaştırılırsa Japonya, Güney Kore, Singapur ve Endonezya’ya göre başarı ve verimlilik yönünden önemli bir fark gösterir. Tüm salgın önleyici faaliyetler ve bilgiler DSÖ gözetimi altında şeffaftır. Diğer ülkeler hastalıklara karşı savaşırken zayıflıkları ve kararsızlıkları örtbas etmek için birbirlerini suçluyorlar. Güçlü ve zamanında eylem olmazsa, çok fazla insan bu salgından ölebilir.

29 Nisan’a kadar, Vietnam’daki topluluk için 13 gün boyunca yeni bir vaka tespit edilmedi. İnsanların faaliyetleri normale döndü sadece birkaç işletme faaliyetinin başlamasına izin verilmemiştir. Ayrıca Hükümet 4 Mayıs’a kadar okulların açılmasını planlıyor.

[1] Sağlık Bakanlığı. 30/Ocak/2020, https://moh.gov.vn/web/dich-benh/phong-chong-dich-covid-19/-/asset_publisher/lcrTD0LmHjOu/content/quyet-inh-so-170-q-ttg-cua-thu-tuong-chinh-phu-ve-viec-thanh-lap-ban-chi-ao-quoc-gia-phong-chong-dich-benh-viem-uong-ho-hap-cap-do-chung-moi-cua-vi-ru?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fmoh.gov.vn%3A443%2Fweb%2Fdich-benh%2Fphong-chong-dich-covid-19%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_lcrTD0LmHjOu%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Drow-0-column-2%26p_p_col_count%3D1

[2] Ministry of Health Portal 24 Şubat 2020, https://moh.gov.vn/web/dich-benh/cac-van-ban-chi-dao-cua-ban-chi-dao/-/asset_publisher/TKPnyGZHotzj/content/o-trinh-so-287-ttr-byt-ngay-24-02-2020-ve-tieu-chi-cho-nguoi-nhap-canh-vao-viet-nam-e-phong-dich-covid-19?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fmoh.gov.vn%3A443%2Fweb%2Fdich-benh%2Fcac-van-ban-chi-dao-cua-ban-chi-dao%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_TKPnyGZHotzj%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Drow-0-column-2%26p_p_col_count%3D1

[3] Hoang Loc ‘’ Vietnam’daki ilk korona virüsü vakası 66 yaşındaydı ve altta yatan 4 hastalığı vardı.’’ 24 Ocak 2020, https://tuoitre.vn/ca-nhiem-virus-corona-dau-tien-o-viet-nam-66-tuoi-va-co-den-4-benh-nen-20200124114440541.htm

[4] Hong Hai ‘’ Yeni vaka yok, Vietnam’daki Covid-19 enfeksiyonu düşük gruptaydı.’’ 28 Nişan 2020, https://dantri.com.vn/suc-khoe/chieu-284-khong-ca-mac-moi-lay-nhiem-covid-19-o-viet-nam-thuoc-nhom-thap-20200428181014531.htm

[5] Van Hai VOV ‘’ Ablukanın kaldırılması, Mayıs ayı başlarında Bach Mai Hastanesi’nde ayakta tedavi muayenesi yapıldı’’11 Nişan 2020, https://vov.vn/xa-hoi/go-bo-phong-toa-dau-thang-5-benh-vien-bach-mai-moi-kham-ngoai-tru-1035986.vov

[6] Lan Anh ‘’ DSÖ tarafından Vietnam’da üretilen COVID-19 test kiti tanınmıştır.’’ 26 Nişan 2020, https://tuoitre.vn/bo-kit-xet-nghiem-covid-19-viet-nam-san-xuat-da-duoc-who-cong-nhan-20200426063419839.htm

[7] Sputnik ‘’ Vietnam Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Le Thi Thu Hang haberi anlattı ve Birleşmiş Milletler (BM) Vietnam’ı Covid-19 salgını kazanan ilk ülke olarak onurlandırdı.’’ 24 Nişan 2024, https://vn.sputniknews.com/amp/vietnam/202004248971160-lhq-ton-vinh-viet-nam-la-nuoc-dau-tien-chien-thang-covid-19/