Uzun yıllar yalnızca çevresel bir mesele olarak görülen iklim değişikliği, artık finansal sistemin merkezine oturmuş ve iklim krizi, artık bir ekonomik gerçek haline gelmiştir. Enflasyon, istihdam ve döviz kurları kadar önemli hale gelen bu sorun, merkez bankalarının makro ihtiyati politikalarını yeniden şekillendirmesine neden olmaktadır.

Fiziksel Riskler: Ekonomik Temellerin Sarsılması

İklim krizinin yol açtığı seller, kuraklıklar ve fırtınalar; tarımdan konuta, enerji altyapısından sigortacılığa kadar geniş bir alanı tehdit etmektedir.

Bankacılık sistemi açısından bu durum şu riskleri tetiklemektedir:

• Teminat değerlerinde ani düşüş,
• Kredi geri ödemelerinde aksama,
• Sigorta tazminatlarında artış,
• Portföy kalitesinde bozulma.

Geçiş Riskleri: Yeşil Ekonomiye Uyumun Bedeli

Dünya genelinde Paris Anlaşması ve Net Zero hedeflerine yönelimle birlikte, karbon yoğun sektörlere verilen krediler yüksek riskli hale gelmektedir. Bankalar bu süreçte şu başlıca baskılarla karşı karşıyadır:

• Atıl varlık (stranded asset) riski,
• Yüksek risk primi nedeniyle kredi daralması,
• Yatırım portföylerinin yeniden yapılandırılması.

İklim Krizi Karşısında Merkez Bankaları Ne Yapmalı?

a) Finansal Denetim Reformu

• Bankalara “iklim stres testi” zorunluluğu getirilmelidir.
• Karbon skoru raporlaması yapılmalıdır.
• Sermaye yeterliliği hesaplamalarına iklim etkisi entegre edilmelidir.

b) Para Politikalarında Yeşil Entegrasyon

• Reeskont kredilerinde çevresel kriterler belirlenmelidir.
• Merkez bankası bilançolarına yeşil tahviller dâhil edilmelidir.
• Likidite tahsisinde çevresel performansa dayalı puanlama sistemi uygulanmalıdır.

c) Veri ve Şeffaflık

• Bankalara ESG (Çevresel, Sosyal, Yönetişim) uyumluluk raporları zorunlu hale getirilmelidir.
• “Greenwashing” (yeşil badana) riskine karşı denetim sistemleri kurulmalıdır.

Dünyada Merkez Bankalarının Stratejik Önlemleri

İngiltere – Bank of England (BoE)

• 2021’de CBES (Climate Biennial Exploratory Scenario) kapsamında büyük bankalara iklim stres testi uyguladı.
• Fiziksel ve geçiş riskleri üzerinden sermaye yeterliliği etkileri ölçüldü.
• Yeşil tahvilleri merkez bankası varlık alım programına dâhil etti.

Fransa – Banque de France

• “Net Zero 2050” stratejisiyle kendi yatırım portföyünü karbon nötr hale getiriyor.
• Bankalar için TCFD uyumlu iklim raporlaması zorunluluğunu savunuyor.
• Yeşil finans standartlarının geliştirilmesine öncülük ediyor.

Çin – People’s Bank of China (PBoC)

• Yeşil kredi teşvik mekanizmalarının öncüsüdür.
• Yeşil proje kredilerine karşılık avantajları sunar.
• “Green Bond Endeksi” ve yeşil varlık sınıflandırmaları geliştirilmiştir.
• Karbon yoğun sektörlere risk ağırlığı düzenlemesi uygulanmaktadır.

Japonya – Bank of Japan (BoJ)

• 2021’de “Yeşil Finansman Destek Programı” başlatılmıştır.
• Yeşil kredilere sıfır faizli kaynak sağlamaktadır.
• Sürdürülebilirlik temalı tahvilleri teminat olarak kabul etmektedir.

Dünyanın önde gelen merkez bankaları; stres testleri, teminat politikaları, parasal genişleme araçları, yatırım portföyü değişimi ve veri şeffaflığı gibi yollarla iklim risklerini aktif şekilde yönetmeye başlamıştır.

TCMB ve İklim Riskine Yönelik Stratejiler: Mevcut Durum ve Eksikler

Katılım: NGFS Üyeliği

• TCMB, 2021’de NGFS (Yeşil Finans Sistemi Ağı)’na üye olmuştur.
• Bu katılım, stratejik bir niyet beyanıdır ancak bağlayıcı değildir.

Kıyas: BoE ve Banque de France aktif üreticiyken TCMB daha çok izleyici konumundadır.

İklim Stres Testi ve Denetim Eksikliği

• Türkiye’de henüz iklim stres testi uygulanmamaktadır.
• Bankaların portföylerinde karbon yoğunluğu ya da yeşil varlık sınıflandırması yapılmamaktadır.
• BDDK ile bu alanda henüz yapısal koordinasyon sağlanmamıştır.

Para Politikası Araçlarında İklim Odaklılık Yok

• Yeşil tahvil, çevresel teminat, karbon vergisi ya da yeşil reeskont gibi araçlar kullanılmamaktadır.

Kıyas: BoJ ve PBoC bu araçları aktif kullanmaktadır.

Sürdürülebilir Finans Taksonomisi (2022)

• TCMB, Hazine ve Maliye Bakanlığı öncülüğündeki çalışmalara dolaylı katkı sunmuştur.
• “Türkiye Sürdürülebilir Finans Taksonomisi”, AB modelinden esinlenilerek hazırlanmıştır.

Veri ve Raporlama Altyapısı Zayıf

• Bankalara TCFD uyumlu iklim raporlaması zorunlu değildir.
• ESG verileri finansal risk hesaplamalarında kullanılmamaktadır.

Kıyas: AB, İngiltere ve Japonya bu konuda zorunlu raporlamaya geçmiştir.

Merkez Bankalarının Yeni Rolü: Ne Yapılmalı?

• Bankalara iklim stres testi zorunlu hale getirilmelidir.
• TCMB bilançosuna yeşil finans araçları dâhil edilmelidir.
• Reeskont kredilerinde çevresel kriterler belirlenmelidir.
• ESG raporlama sistemi geliştirilmelidir.
• Finansal istikrar raporlarında iklim riski özel bir başlık olarak ele alınmalıdır.

Son Söz:

Finansal istikrarı sağlamak artık yalnızca faiz, döviz ve para arzı ile ilgili değil; iklim risklerini anlamak, öngörmek ve azaltmakla da ilgilidir.

“Yeşil finans politikaları, yarının merkez bankacılığıdır.”

Gürhan OSMANCA – Finans Danışmanı