Avrupa Birliği Konseyi olarak Türkçeye çevirilen ve Birliğin bir organı niteliğindeki kurum, zaman zaman diğer kurumlarla  karıştırılabilmektedir. Bu şekilde birbirleriyle karıştırılan ve içinde “konsey” kelimesi geçen üç kurum bulunmaktadır. Bunlardan Birliğin temel organlarından biri olan ve Birliğe üye devletlerin bakanları düzeyinde toplananı, “Avrupa Birliği Bakanlar Konseyi” (Council of the European Union)[1] olarak Türkçeye tercüme edilmektedir.

İsminde “konsey” kelimesi geçen ikinci kurum, Türkçeye Avrupa Birliği Zirvesi olarak tercüme edilen European Council’dir. Bu kurum, Birliğin “Zirve” olarak adlandırdığı, hükümet başkanları veya başbakanlarının katıldığı Birliğin istişare organıdır. Bu Zirveler, ilk etapta gayri resmî toplanmışlardı. İlerleyen zamanlar içerisinde resmî olarak toplanan Zirveler, Birlik’in gelişimi açısından önemli sonuçlar doğurmuştur.

Üçüncü kurum ise Birliğin organı olmayan Avrupa Konseyi (Council of Europe)’dir. Konsey, 5 Mayıs 1949 yılında  kurulmuştur ve merkezi Strazburg’da bulunmaktadır. Türkiye, bu kurumun kurucu üyelerindendir. Kurumun kuruluş amacı, I. ve II. Dünya Savaşlarına sebep olan Avrupa’daki siyasi ortamın bir daha oluşmasını engellemektir.[2]

Kavramsal Çerçeve

Avrupa Birliği’nin kurumsal gelişiminde etkileri olan konseyin kavram kargaşasına yol açabilen “konsey”, “konsilyum” gibi kavramlarına kısaca değinmek gerekmektedir. Daha çok bu kavramların literatürdeki anlamlarını açıklayarak kavram kargaşası önlenmeye çalışılacaktır.

Dilimize batı dillerinden geçen konsey kavramının kökeni, Latince “concillium”; toplantı, meclis, görüşme gibi sözcük anlamlarını içerir. Anglo-Norman Fransızcasında “cuncile” olarak geçmektedir. Toplanmak, çağırmak gibi anlamların yer aldığını belirtebiliriz. Kurumların internet sitelerinde AB Konseyi konsilyum (concillium) olarak görünürken, Zirve olarak belirteceğimiz Hükümet Başkanları düzeyindeki organ, konsey (council) olarak belirtilmiştir[3].

Council ile counsel karıştırılmamalıdır. Konsey (council), bir şey üzerinde bir grup insanın bir alan veya tavsiyeyi yönetmek anlamını içerir, oysa ki Türkçede öğüt olarak çevirilen counsel danışmanlık, tavsiye yapmaktadır. Bu minvalde Avrupa Birliği Konseyi bakanlar düzeyinde bir alanı veya bir tavsiyeyi yönetirken; Avrupa Birliği Zirvesi tavsiye, istişare yapmaktadır.

Avrupa Konseyi

Avrupa Konseyi dendiğinde akla 3 farklı şey gelebilmektedir. Bunlar; Avrupa Konseyi (AB kurumu değildir), Avrupa Birliği Bakanlar Konseyi ve Avrupa Birliği Zirvesi’dir (AB’nin istişare organı).

1. Avrupa Konseyi

Konsey, 5 Mayıs 1949 yılında  kurulmuştur ve merkezi Strazburg’da bulunmaktadır.Avrupa Konseyi’nin AB Kurumu olmadığını ve farklı amaçlarla kurulduğunu aşağıda amaçlarda görebiliriz[4].

Amaçları:

– İnsan hakları, çoğulcu demokrasi ve hukukun üstünlüğü ilkelerini korumak ve güçlendirmek,

– Irkçılık ve yabancı düşmanlığı(zenafobi), uyuşturucu, çevre sorunları gibi konulara çözüm aramak,

– Avrupa kültürel benliğinin oluşmasına ve gelişmesine katkıda sağlamak,

-Üye devlet vatandaşlarının refahını sağlamak.

2. Avrupa Birliği Zirvesi (European Council)

1974’te kurulmuş olan Zirve, Avrupa Birliği üye devletlerinin Başbakanları veya Hükumet başkanları ile Avrupa Birliği Zirvesi Başkanı ve Avrupa Komisyonu Başkanı’nın katılımı ile meydana gelen bir kurumdur. Zirve, AB’nin genel siyasî yönünü ve önceliklerini tanımlar. 1 Aralık 2009 tarihinde Lizbon Antlaşması’nın yürürlüğe girmesi ile bir kurum hȃline gelmiştir. Başkan Hernan Van Rompuy’dur[5]. Bu Zirveler, ilk etapta gayri resmî toplanmışlardı. İlerleyen zamanlar içerisinde resmî olarak toplanan Zirveler, Birliğin gelişimi açısından önemli sonuçlar meydana getirmiştir.

3. Avrupa Birliği Bakanlar Konseyi

Avrupa Birliği üyesi devletlerin bakanlarından oluşan bir organ konumundadır.

AB Konseyi: Geçmiş ve Günümüz

Bakanlar Konseyinin temeli, 1951 yılında kurulmuş olan Avrupa Kömür Çelik Topluluğu (AKÇT) ile atılmıştır. AKÇT’yi kuran antlaşmada[6] “her üye devlet hükümetlerinin temsilcilerinden oluşan” bir Bakanlar Konseyi kurulması öngörüldüğü ibaresi yer alır. Hiç şüphesiz AKÇT temelinde yer alan kömür ve çelik konuları ile sınırlı kalan Konseyin, günümüzde yetkileri artmıştır. 1965 yılında Konsey içerisinde ilk büyük kriz, boş sandalye krizi ile meydana geldi. Kriz Lüksemburg Uzlaşısı ile son buldu. Bu tarihlerde Füzyon Antlaşması ile (Merger Treaty) Konseyler, tek bir kurumda birleştirildi. Konsey genişletmeye dair oyunun günümüzde etkili olduğunu görüyoruz. Katılım ortaklığı belgesinin onaylanması gibi birçok prosedürü içerisinde barındıran Konsey, günümüzde etkili bir kurumdur. Diğer görev ve yetkilerini ayrıntılı bir biçimde anlatacağız.

Bakanlar Konseyi (Council of the European Union)

Avrupa Birliği üyesi devletlerin bakanlarından oluşan Konsey[7], 6 ayda bir değişmeli olarak başkanlığı bir diğer üye devlete vermektedir. 28 üye devletin bakanlarından oluşan Konsey’in merkezi Brüksel’de bulunmaktadır. Toplantılar Nisan, Haziran ve Ekim aylarında Lüksemburg’da yapılırken geriye kalan diğer zamanlar da Brüksel’de yapılmaktadır. Konsey’in amacı, AB hukuk düzeninde üye devletlerle işbirliği yapmaktır ve üye devletlerin ulusal çıkarlarını korumaktır. Konsey’de temsilen üye devletlerin bakanları katılır. Gündeme göre hangi bakanın katılacağı belirlenir. Enerji bakanları katılıyorsa, Enerji Konseyi olarak sınıflanır. Her üye devleti temsil etmek üzere devletlerin Brüksel’de bulundurduğu temsilcisi vardır. Bu temsilci aynı zamanda AB Büyükelçisi olarak anılır.

1. Konsey’in Görevleri

Yeni anlaşmalar yapmak, diğer anlaşmalarla ilgili değişiklikler yapılması ve birliğin genişlemesine dair yeni üyelerin alınması için kararlar vermek, birliğin bütçesine dair çalışmalar –bütçe yapımı, onaylama, yürütme- yapmak, ortak politikalar inşaa etmek ve bunları uygulamak, birliğin genişlemesine ilişkin dediğimiz gibi geleceğini belirlemek gibi görevleri vardır[8], bir başka deyişle[9]:

1. Konsey, hiç şüphesiz Avrupa Birliği’nin(AB) ana karar alıcı(decision-maker) mekanizmasıdır.
2. Birçok durumda, Avrupa Parlamentosu(AP) ile ortak karar alarak yasaları(yönetmelikler, direktifler vs.) kabul eder.
3. Üye devletlere politikalarını kordine etmelerinde yardım eder(ekonomik alanlar başta olmak üzere).Bu koordinasyon; ekonomi ve maliye bakanları tarafından, “ECOFIN” “Ekonomi ve Mali İşler Konseyi” tarafından yürütülür.
4. Konsey tarafından stratejik kurallar temelinde Ortak dış politikalar ve güvenlik politikaları geliştirilir.
5. Birlik adına bir diğer aktörle uluslararası anlaşmalar imzalar.
6. Avrupa Parlamentosu ile birlikte birliğin bütçesini onaylar.
7. Cezai konularda ulusal mahkemeler ve polis güçleri arasında iş birliğini koordine eder.

2. Konseyin Yapılanması

9+1 olmak üzere bir yapılanma mevcuttur. Bu alt konseylerin toplantılarına üye devletlerin bakanları katılarak Konsey’in demokratik meşruiyetinin sağlanması konusunda katkı sağlanması amaçlanmıştır.

• Konsey
• Genel İşler
• Dışişleri
• Ekonomik ve Malî İşler
• Adalet ve İçişleri
• İstihdam, Sosyal Politika, Sağlık ve Tüketici İşleri
• Rekabet
• Ulaştırma, Telekomünikasyon ve Enerji
• Tarım ve Balıkçılık
• Çevre
• Eğitim, Gençlik, Kültür ve Spor

3. Karar Alma Usulü

Konsey, üç usül çerçevesinde karar almakta; oybirliği, oy çokluğu ve nitelikli çoğunluktur. Ortak kararlar İşçi dolaşımı, yerleşme hakkı, yabancılar hukuku, diploma eşdeğerliği, tek pazar, eğitim, kültür, kamu sağlığı, tüketici hakları, araştırma ve geliştirme vb. konularda alınır. Lizbon Antlaşması ile getirilen nitelikli çoğunluk yönteminin uygulanması, 2014 yılına kadar ertelendi.2017 yılına kadar olan dönem için de bir geçiş süreci planlandı. Buna göre; 1 Kasım 2014 tarihine kadar ağırlıklı oy esasına dayanan sistem uygulanmaya devam edecek fakat 1 Kasım 2014’den itibaren ise nitelikli çoğunluk yöntemiyle bir kararın alınabilmesi için, olumlu oyların üye devletlerin % 55’ini, Birlik toplam nüfusunun % 65’ini temsil etmesi veen az 15 üye devletten gelmesi gerekmekte[10]. Bloke edebilmek için nüfus esası dikkate alınmak suretiyle en az 4 üye devlet olarak belirlendi[11].

4. Konsey Çalışma Düzeni

Konsey Başkanlığı: Konsey Başkanlığı her altı ayda bir değişir. 18 aylık bir dönem belirlenir.

Genel Sekreterlik: Konsey Başkanlığı, bütün seviyelerde Konsey’in çalışmalarını hazırlar ve sorunsuz işlemesini destekler. Bu çalışmalar,Bakanlar Konseyi’nin yıllık programının uygulanması ve çalışmalarının uyumunun kontrol edilmesi ve koordinasyonu, Konsey Başkanlığı’nın denetim ve sorumluluğu altında çeşitli konuların çözümüne yönelik araştırmalarda bulunmak ve konsey bütçesini yönetmektedir[12].

Daimi Temsilciler Meclisi (Coreper): Her AB üyesi ülke, kendisini AB seviyesinde temsil edecek ve ulusal çıkarlarını koruyacak daimî bir grubu Brüksel’de bulundurur. Her temsilcilik, ülkeninAB büyükelçisidir. ‘Daimî temsilci’ diye adlandırılan bu büyükelçiler, Daimî Temsilciler Meclisi (Coreper)[13] olarak her hafta toplanırlar. AB’nin eylem ve politikaların uyumunu gözetmek, yetki ikȃmesi ve eşitlik ilkeleri ile hareket eden AB Bakanlar Konseyi’nin işlemlerini gerekçelendirmek, üye devletlerin ulusal çıkarlarının AB nezdinde temsilini sağlamak, bir nevi AB Bakanlar Konseyi’nin yardımcı kuruluşu olarak konsey çalışmalarını hazırlamak ve Konsey’in verdiği görevler gereği diğer AB kurumlarının çalışmalarına katılmak. Coreper ulusal yönetimlerden ya da temsilciliklerden gelen yetkililerin katıldığı çalışma grupları tarafından desteklenir.

Diğer Çalışma Grupları ve Komiteler: 150’ye yakın çalışma grubu ve komite ile 25.000 Avrokrat AB Konseyi’ne hizmet vermektedir.

AB Başkanlık Takvimi

Yukarıda belirttiğimiz gibi, başkanlığın 6 ayda bir diğer üye devlete verildiğini anlatmıştık. Şuan Malta’nın elinde bulundurduğu başkanlık, Temmuz ayından itibaren bir diğer üye devlete devredilecektir[14].

Avrupa Birliği Zirvesi

1974’te kurulmuş olan Avrupa Zirvesi, Devlet ve Hükümet Başkanları ile Komisyon Başkanı’ndan oluşur. Dışişleri Bakanları ile Komisyonun bir üyesi onlara yardımcı olur.Yılda iki kez toplanan zirve, birliğin istişare organıdır.Bu çerçevede, gelecekte girişilecek eylemler için gerekli ivmeyi sağlar ve faaliyetlerin ana hatlarını çizer. Gayri resmi başlayan zirveler, Paris’te(1974) gerçekleştirilen zirve (summit) ile resmîyet kazanmıştır.

Gayri resmî toplanmalarda şu istekler önemli yer tutar:

• Entegrasyon sürecine yön verebilme
• Bu süreci hızlandırmak
• Uluslararası alanda etkili bir aktör olma

Örnek: 1969 Lahey Zirvesi’nde dış politik işbirliği(Davignon Komitesi) ve ilk genişleme kararı(İngiltere, İrlanda, Danimarka ve Norveç) alınmıştır.

Bazı Önemli Zirveler:

• Milan(1985); Avrupa Tek Senedi Temelleri
• Maastricht(1991); Antlaşma
• Kopenhag(2002); Büyüme kararının alınması
• Amsterdam(1995); Antlaşma imzalanması
• Brüksel(1998); bazı üyelerin ortak parayı kabulü
• Lizbon(2007); Lizbon Antlaşması

Zirve’nin Oluşumu

Üye ülkelerin devlet Başkanlarından/ Cumhurbaşkanlarından ve Avrupa Komisyonu (Jose Manuel Barroso halen) Başkanından oluşur. Bir kez yenilebilir olmak üzere iki buçuk yıllığına Zirve üyeleri tarafından seçilen bir başkan 28 üye ve 1 Komisyon başkanından olmak üzere 29 üyesi vardır. Birlik Dışişleri ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi(High Representative of the Union for Foreign Affairs and Security Policy), Zirve’nin belirli çalışmalarında yer alıyor fakat herhangi bir oy hakkı bulunmuyor.

Görev ve Yetkileri

Zirve’nin görev ve yetkileri Avrupa Birliği Antlaşması’nın  ilgili maddelerinde belirtilmiştir[15].

Madde 15:

• AB’nin gelişimi için gerekli itici gücü(impetus) sağlar ve buna yönelik siyasî öncelikleri belirler.
• Zirve yasama faaliyetinde bulunamaz.
• Her altı ayda iki kez toplanır. Durum gerekirse Başkan Zirve’yi olağanüstü çağırabilir.
• Kararlar konsensus ile alınır.
• Madde 49’da belirtildiği gibi, üye olmak isteyen ülkelere yeterlilik kriterleri getirme yetkisi vardır.
• En önemli yetkinin kurucu antlaşmalar ile ilgili olarak reform süreci başlatabilmesidir.
• Avrupa Merkez Bankası’nın Yönetim Kurulu’nun üyelerini atama yetkisi(283. md/2)
• Birlik politikalarının geleceğinin detaylı planlanmasına resmî/gayrî resmî olarak gündemi belirlemek(agenda setter) suretiyle dahil olabilme.

.

Şahin KESKİN

Yazarın diğer haber ve yazıları için tıklayınız.

____________________

Kaynakça

Council of the European Union, Council, http://www.consilium.europa.eu/council?lang=en

European University Continuing Education Network(EUCEN), Next EU Precidencies, http://www.eucen.eu/about/presidencies

European Council, The Institution, http://www.european-council.europa.eu/the-institution?lang=en

Eu Oplysningen, What is Coreper?, http://www.eu-oplysningen.dk/euo_en/spsv/all/42/

Official Journal of the European Union, European Council Decision, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2009:315:0051:0055:EN:PDF

Treaty of Lisbon, Official Journal of the European Union, C 306, Volume 50,article 9D Bkz. europa.eu/lisbon_treaty/full_text/index_en.htm

Türkiye Cumhuriyeti Avrupa Birliği Bakanlığı, Avrupa Birliği Konseyi, http://www.ab.gov.tr/index.php?p=45630&l=1

Türkiye Cumhuriyeti Avrupa Birliği Bakanlığı, Avrupa Birliği’nin İşleyişine Dair Antlaşma, http://www.abgs.gov.tr/files/pub/antlasmalar.pdf

Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Avrupa Konseyi, http://www.mfa.gov.tr/avrupa-konseyi_.tr.mfa

Türkiye Cumhuriyeti Kamu Denetçiliği Kurumu, Avrupa Konseyi Statüsü, http://www.ombudsman.gov.tr/contents/files/771a1–Avrupa-Konseyi-Statusu.pdf

The European Coal and Steel Community, Treaties http://eur-lex.europa.eu/en/treaties/index.htm

Quermonne Jean-Louis, Le systeme politique de l’Union européenne, Paris, Montchrestien, 2002, s.39

[1] Kurum ile ilgili ayrıntılı bilgi için bkz. http://www.consilium.europa.eu/council?lang=en

[2] Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Avrupa Konseyi, http://www.mfa.gov.tr/avrupa-konseyi_.tr.mfa(07.12.2013)

[3] İki kurumun da resmi sitelerinde bu belirttiğimiz durumu görebiliriz.

[4] Ombudsman, Avrupa Konseyi Statüsü, TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu, http://www.ombudsman.gov.tr/contents/files/771a1–Avrupa-Konseyi-Statusu.pdf, s.319-329.

[5] Konseyler ayrımını yaptığımızdan ötürü Zirve olarak adlandırdığımız konsey resmi sitesinde European Council olarka tanımlanmıştır. Ayrıntılı bilgi için bkz. http://www.european-council.europa.eu/the-institution?lang=en

[6] The European Coal and Steel Community, http://eur-lex.europa.eu/en/treaties/index.htm(07.12.2013)

[7] Council of the European Union, http://www.consilium.europa.eu/council?lang=en

[8]Quermonne Jean-Louis, Le systeme politique de l’Union européenne, Paris, Montchrestien, 2002, s.39

[9] Görevler için bkz. http://www.consilium.europa.eu/council?lang=en

[10] Avrupa Birliği Bakanlığı, Avrupa Birliği Konseyi, http://www.ab.gov.tr/index.php?p=45630&l=1

[11] Treaty of Lisbon, Official Journal of the European Union, C 306, Volume 50, 17 December 2007,article 9D Bkz. europa.eu/lisbon_treaty/full_text/index_en.htm

[12] Genel Sekreterlik ile ilgili bilgi için bkz. http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2009:315:0051:0055:EN:PDF

[13] Ayrıntılı bilgi için Bkz. http://www.eu-oplysningen.dk/euo_en/spsv/all/42/

[14] Başkanlık Takvimi ile ilgili bilgi için bkz. http://www.eucen.eu/about/presidencies

[15] T.C. Avrupa Birliği Bakanlığı, Avrupa Birliği’nin İşleyişine Dair Antlaşma, http://www.abgs.gov.tr/files/pub/antlasmalar.pdf(07.12.2013)