2013 IMF verilerine göre Türkiye ekonomisi, dünya ekonomileri arasında 17. sırada yer almaktadır. 2012 GSYİH rakamlarına göre (satın alma gücü paritesine göre) ise, Avrupa Birliği ülkeleri ile kıyaslayınca Avrupa’nın en büyük 6. ekonomisi olup, 2002 ile 2012 yılları arasında reel GSYİH açısından ortalama yıllık yüzde 5 büyümüştür. OECD verilerine göre ise, Türkiye ekonomisinin 2012-2017 yılları arasında yıllık ortalama yüzde 5.2% ile OECD üye ülkeleri arasında en hızlı büyüyen ülke olması beklenmektedir. (invest.gov.tr). (Tablo 1) (Tablo 2). Türkiye ekonomisinin 2013 yılında toplam GSYİH’sı 1.153.872 milyon Türk Lirasıydı (tüik.gov.tr). Türkiye, gelişimini sürdürmesi ve 2023 vizyonunu yakalaması için her yıl ortalama yüzde 5%’ten fazla büyümek zorundadır. Son 10 yıldır büyüyen ekonomiye paralel olarak sanayileşme, tüketim talebinin artması, kentte yaşayan nüfusun artmasıyla enerji talebinde büyük bir artış oldu. Türkiye’de enerji talebi artışı, ortalama yüzde 5.5-6% artmaktadır. Fakat son zamanlarda bu oran, yüzde 8’i de geçmektedir (Ay, vs. 2012). Gelişimini sürdürebilmek ve 2023 yılında en büyük 10 ekonomisi arasında yer alabilmesi için Türkiye, enerji kaynağına ihtiyaç duyacaktır. Sağlıklı büyüme için de tüketim ile değil üretim ile büyümemiz gerekmektedir. Ancak Türkiye’de enerji talebi ile enerji arzı arasında çok büyük fark olup, enerjimizin yaklaşık yüzde 70’ini yurtdışından ithal etmekteyiz. Ülkemizin yeteri kadar petrol ve doğal gaz kaynağı olmaması, ülkemizin birincil enerji kaynaklarında ithalata bağımlı olmasına sebep olmaktadır.

Türkiye, birincil enerji kaynakları olan petrol, linyit, maden kömürü ve doğalgaza bağımlıdır. Bu bağımlılık, 2009 sonunda toplam enerjinin yüzde 72’sini oluşturmaktadır. Petrol ve doğalgaz, enerji ithalatında en büyük paya sahiptir. Toplam net ithalat, 2009 yılında 70.75 Mtoe (milyon ton) olup bu rakamın 2020 yılında 151.76 Mtoe olması beklenmektedir. Aynı zamanda 2008 yılında toplam enerji arzı, 98.55 TPES (toplam birincil enerji arzı) olup 2020 yılında 217.75 TPES olması beklenmektedir. (IEA Turkey, 2009)

Tablo 1: 2002-2012 Yılları Arası reel GSYİH Büyüme Oranları

Kaynak: OECD and TURKSTAT

Tablo 2: 2012-2017 Yılları Arası OECD Üye Ülkeleri için Tahmini Yıllık Ortalama Reel GSYİH Büyüme Oranları

Kaynak: OECD Economic Outlook No: 91, June 2012

Enerji sektörünü domine eden 3 fosil yakıt; kömür, petrol ve doğalgazdır. 2008 yılının başlarında petrol, 35.6%, doğalgaz 23.8%, yenilebilir enerji kaynakları 6.4% ve nükleer enerji 5.6% ile tüm dünyada enerji tüketimini oluşturmaktadır. Türkiye’deki enerji tüketimini dünya enerji tüketimi ile kıyasladığımızda, fosil yakıtların kullanım oranlarının yaklaşık olarak aynı olduğunu görmekteyiz. Toplam tüketim içinde petrol 33%, doğalgaz 29%, kömür 26%, yenilebilir enerji kaynakları yüzde 4% ve diğer kaynaklar yüzde 8’dir (Pamir, 2008). Yeterli petrol ve doğalgaz olmamasından dolayı ithalat yapan Türkiye, cari açık problemi ile karşılaşmakta ve dışsal bir etken olan petrol fiyatlarında hareketlilik, Türkiye’de enerji maliyetlerinin artmasına neden olmaktadır. Ekonominin büyümesi, nüfusun artması, sanayileşme ve köyden kente göç gibi faktörler, büyük bir enerji talebi oluşturmakta ve bu talep, yıllar geçtikçe artan oranda devam etmektedir.

Tablo 3: Türkiye’de Toplam Enerji Tüketimi (mtoe)

Kaynak: İbrahim Yüksel (2008) “Global Warming and Renewable Energy Sources for Sustainable Development in Turkey”, Renewable Energy 33: 802-812, ScienceDirect

Tablodan da görüldüğü gibi 2000 yılında toplam enerji tüketimi, yaklaşık olarak 80 milyon ton ve 2005’te ise bu oran yaklaşık olarak 130 milyon tondur. 2020 yılında ise enerji harcamasının 300 milyon ton olması beklenmektedir.

Tablo 5: Büyüme ile Enerji Arasındaki İlişki

Kaynak: turkishmarketnews.com

Tablo 6: İthalat, Enerji İthalatı ve Cari Açık

Kaynak: TCMB, TURKSTAT

Tablo 5’ten görüleceği üzere, Türkiye’de enerji ithalatı ile büyüme arasında pozitif korelasyonlu bir ilişki vardır. Enerji tüketiminin büyük bir kısmını sanayi üretimi oluşturduğu için, son 10 yıldaki sanayideki büyümeye paralel olarak enerji ithalatı da aynı oranda artmaktadır. Türkiye, gelişmekte olan ülke olarak kabul edilip cari açığından dolayı da kırılgan 5’li ülkeler kategorisinde yer almaktadır (Türkiye, Endonezya, Brezilya, Hindistan, Güney Afrika). Tablo 6’yı incelediğimizde, mavi renk ile gösterilen cari açığın fazla olduğunu ama enerji ithalatını cari açıktan çıkardığımızda ise Türkiye’nin cari açığının sürdürülebilir bir pozisyonda olduğunu söyleyebiliriz. Ama realitede enerji ithalatı açığını yok sayamayacağımız için, ülke ekonomimizin kırılgan olmasına sebep olmaktadır.

Türkiye’de Enerji Üretimi
Türkiye’de enerji arzı ile enerji tüketimi arasında büyük fark olup, enerji kıtlığı için önlem alınmazsa eğer enerji talebi ile arzı arasındaki fark daha da artacaktır. Aradaki her birim fark, enerji ithalatının artmasına, bu da paranın yurtdışına gitmesine neden olmaktadır. Fosil yakıtlar, enerji tüketimini domine etmekte, Türkiye’de yeterli petrol ve gaz rezervleri olmamasından dolayı Türkiye kendi gereksinimini karşılayamamaktadır. Petrol, doğalgaz ve kömüre bağımlılık; sırasıyla %98, 92 ve %91’dir. (MENR, 2011)

Tablo 7: Enerji Üretimi

Kaynak: Yazar Y. (2012) Renewable Energy in Turkey

Tablo’dan görüleceği üzere, ülke olarak enerjimizin sadece %28’ini üretip %72’ini ithal ediyoruz. Doğalgaz ve petrolün neredeyse tamamını ithal etmekteyiz. Kömür madeni olarak yeraltı zenginliğimiz olmasına rağmen, “Soma Faciası” sonrası bu maden ocaklarının etkinliği, iş güvenliği, altyapı ve yönetim sorunları tekrar gündeme gelip kamuoyu tarafından tartışılmaktır.

Yüksel (2005)’e göre; 2005 yılında toplam enerji üretimi 34.12 milyon ton olup, 2020 yılı öngörüsü yaklaşık olarak 60 milyon ton üretimdir. Tablo 3’e baktığımızda, toplam tüketimin ise 2020 yılında yaklaşık 300 milyon ton olması beklenmektedir. Üretim ile tüketim arasında yaklaşık 5 katlık bir fark olması beklenmektedir.

Sonuç olarak Türkiye, büyümeyi sürdürebilmesi için enerjiye ihtiyaç duymaktadır. Ancak yeterli enerji kaynakları olmamasından dolayı enerjimizin yüzde 72’lik kısmını yurtdışından ithal etmekteyiz. Ortadoğu’daki belirsizlik, İran’ın indirim yapmaya yanaşmaması ve Rusya ile yaptığımız anlaşma gereğince, enerji için büyük miktarlarda paralar ödemekteyiz. Bu da enerji ithalatının Türkiye ekonomisine büyük yük oluşturmasına ve cari açığın büyük bir kısmını oluşturup büyümenin istikrarlı olmasına engel olmaktadır. Yüksek fiyatların yanı sıra, gelişen sanayi ve teknoloji, artan nüfus ve köyden kente göç, enerji talebinin artmasına neden olmaktadır. İleride daha da artacak enerji talebine karşın yeterli üretimimiz olmadığından dolayı, bugünkünden daha büyük sıkıntılar yaşanabilir. Türkiye’nin enerji ithalatına bağımlılığını azaltması için alternatif yollar bulması gerekmekte olup, kaynak bakımından avantajlı olduğumuz yenilebilir enerji kaynaklarının (güneş, rüzgar, hidroelektik, jeotermal) kullanımını arttırarak hem enerji ithalatı bağımlılığımızı düşürüp hem de kendi iç kaynaklarımızı kullanarak daha sağlıklı büyüyen bir ekonomi olabiliriz.

.

Ömer Faruk TAN

Yazarın diğer yazıları için tıklayınız.

Sahipkıran AKADEMİ kategorisinde yayınlanan diğer yazılar için tıklayınız.

__________________________________________________________

Kaynaklar
Ay H, Bayraktutan Y, Şahbaz N, (2012). “Energy Deficit and Dependency of Turkey” Energy Economics, Ed: A. Develi, S. Kaynak, Peter Lang, Frankfurt am Main, 151-166
GDP Growth and Energy Imports available at http://turkishmarketnews.com/turkey-energy-efficiency erişim tarihi 21 May 2014
Gross Domestic Product of Turkey available at http://www.turkstat.gov.tr/Start.do erişim tarihi 21 Mayıs 2014
http://www.enerji.gov.tr/index.php erişim tarihi 20 May 2014
IEA, International Energy Agency (2010) Energy Policies of IEA countries, Turkey 2009 Review, IEA Publications, 162 pg.
Invest In Turkey-The Republic of Turkey Prime Ministry Investment Support and Promotion Agency- Economic Outlook available at http://www.invest.gov.tr/en-us/turkey/factsandfigures/pages/economy.aspx erişim tarihi 1 Haziran 2014
OECD Economic Outlook No: 91 June 2012 available at http://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=EO91_FLASHFILE_EO91 erişim tarihi 2 Haziran 2014
Pamir, Necdet (2008). “Energy Policies of the Republic in Turkey Today” Turkish Economy, Ed: Gülen E. ARSLAN, Gazi Bookstore, Ankara. 93-159
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Ödemeler Dengesi Raporu 2013 II available at http://www.tcmb.gov.tr/research/odemeler/ODRapor_20132.pdf erişim tarihi 20 May 2014
Yazar, Y, (2012). Renewable Energy in Turkey, Promotion of Renewable Energy in a Liberalizing Turkish Energy Sector (2002-2012), European Wind Energy Association, Workshop
Yüksel, İbrahim, (2008). “Global Warming and Renewable Energy Sources for Sustainable Development in Turkey”, Renewable Energy 33: 802-812